AZAD QARADƏRƏLİ ALIŞQAN hekayə
ALIŞQAN
(Qarabağ
qazisi Zaur Həsənovun xatirəsinə)
“Azərbaycanda sunami gözlənilir, pul sunamisi”
Rino Harniş
ABŞ-ın Azərbaycandakı
keçmiş səfiri
Birinci hissə
Adam bu dəfə qərarlıydı: nə olur olsun, sədrin qəbuluna
düşməli, iradəsini yeritməliydi. Qarşıdan Yeni il bayramı gəlirdi. Bu yadına
düşəndə acı-acı gülümsündü. Gülümsünmək deyildi bu. İçində boğulan qəhərin
gülüş rəngində üzə çıxması idi: “Hələ yalannan Dünya azərbaycanlılarının həmrəyliyi
günü də quraşdırmışıq. Burdan-bura bir-birimizlə həmrəy ola bilmirik, okeanın o
tayındakı azərbaycanlı ilə süni, yalançı
həmrəylik nə təhər olur? Sən mənim
balamın boğazının çörəyini kəs ki, mən həmrəylik günü keçirirəm? Heç gör dəxli
var?.. Mən axı əlil olmasam (vallah bu qazi sözünü heç xoşlamadım – məğlub
ordunun əsgərinə necə qazi demək olar axı? Yaxşısı elə əlildir, əlil... müharibə
əliliyəm...), indi sənin qapını kəsməzdim
ki. Müharibədə güllə yarası alanacan, kimsə mənim qolumu qanıra bilməzdi. Ən çətin, ən ağır işlərə girişmişdim həmişə.
Amma indi yarımcanam... ayağımın biri, qolumun da biri yaxşı işləmir... ona görə
sənnən ayrı şey yox, ədalət istəyirəm...”
Döyüşə gedirmiş
kimi üst-üstə qalın geyindi. Axşamdan
hazırladığı lazimi əşyaları nimdaş gödəkçəsinin altından bağladı. Məktəbyaşlı
oğluna da tapşırdı ki, əynini qalın
geyinsin. Belə çətin işə gedəndə onu həmişə özüylə aparırdı. Hələ cəmi on iki yaşında olsa da, atasının məmurlarla,
yaxud polislərlə dartışmasında qolundan
tutar, aradan çıxmasına yardımçı olardı. Bu dəfə qızı da onlara qoşulmuşdu.
Atanın etirazına baxmayaraq, qız özünü yerə sürtüb ağlayır, gedəcəyini
deyirdi. Qız anasına
oxşayırdı deyin, onu çox istəyirdi.
İndi uşağın bu israrına, illah da göz yaşlarına dayana bilmədi. Qəhərdən
əyilmiş üzünü uşaqlarından gizlənməkçün
guya ayaqqabısının bağını bağlayırmış
kimi aşağı əyildi və axır ki, razılaşdı.
***
-Nə olar, məni müəllimlə
görüşdürün...
-Olmaz.
-Çox xahiş eliyirəm... Mən axı...
-Ə, sən nə sırtıq adamsan! Dedim olmaz!
-Bilirsən, mən səni
tanıyıram... Sən sədrin bacısı oğlusan! Səni bura qoyub ki, onu mənim
kimi şikayətçilərdən qoruyasan... Amma nə eliyirsən, elə, mən bu gün onu görməliyəm.
Qarşıdan Yeni il gəlir. Mənim uşaqlarım
acdılar... Mən haqqımı tələb edirəm! Çayxanamı qaytarsın! Yoxsa...
-Yoxsa, nə, ə?! Nə eliyəssən?! Belə şərəfsiz adam olar!..
Son sözlər güllə kimi dəydi ona. Neçə il əvvəl döyüşdə
aldığı yaraların yeri gizildədi, sancdı, sonra harasısa od verib yandı. Yanığın alovu ağzından çıxıb
dil-dodağını qarsdı. Kəkələyə-kəkələyə dedi:
-Mən... mən... Qa... Qarabağda canımı qoyanda, sən... sən
hard... harda sülənirdin, bilmirəm! Mənim
şərəfim... şərəfim o torpaqların uğrunda qurban gedib! Bəs sənin şərəfin hanı?!
Hay?!
Sədrin köməkçisinin yanında duraraq açıq-aşkar ona yaltaqlanan yaşlı adam köməkçiyə göz vurdu:
-Bəlkə çıxardıb göstərəsən?
Köməkçi irişə-irişə əlini qıçının arasına aparır və şaqqa
çəkib gülür. Əsəbindən üzü səyriyən şikayətçi
bir ayağını çəkə-çəkə çəliyinə söykənib
onların ikisini də itələyərək içəri
keçmək istəyir.
-Çəkilin, ə! Məni dolayırsınız! Sə... sən... Sənnn öl, sizi elə doluyaram ki...
Amma şikayətçi
yarımcandır, müharibənin vurduğu yara
sağalsa da, onun fiziki
gücünü almışdır. İki adam birləşib şikayətçini çölə
atırlar. Bu vaxt iki məktəb yaşlı uşaq
bura gəlib asvalta uzanmış adamın qolundan tutub ağlaya-ağlaya qaldırmaq istəyirlər.
-Ata...
-Ay ata, dur gedək də, nə olar?
-Kəsin! Döyüşçünün
balası ağlamaz! Acınnan ölsəniz də,
ağlamayın bu nakəslərin qabağında! Siz gedin o tərəfə, mən bir də çalışım görüm, bəlkə girə bildim içəri...
Bu vaxt bahalı
xarici maşın dayanır, sədr maşından
düşür, tələsik kandardan keçmək istəyir.
Şikayətçi özünü onun yoluna atıb qışqırır:
-Müəllim, mənim balalarım acdır, özüm də müharibədə şikəst
olmuşam, day bunu bilirsiniz...
Sədr ona tərs-tərs baxır və qışqırır:
-Yenə sənsən? Ə, səni mən göndərmişəm müharibəyə?! Sənin
çayxananı mən əlinnən almışam? Get məhkəməyə müraciət elə... Ə sən nə...
-Ay müəllim, məni otarma! Sən göstəriş vermisən, hakim də
o cür qərar qəbul edib... Bayramqabağı məni qana salma!
-Nə edəcəksən?! Məni hədəliyirsən!?
-Yoox, sənə gücüm çatmaz. Eləsəm, özümə eləyəcəm.
-Sənin ona qeyrətin çatmaz!
Sədr çıxıb gedir. Şikayətçi bayaqkı dartışmada ağrımış şikəst ayağını tutub yenə qapıya yaxınlaşır və bu dəfə nalə təpib qışqşrşr:
-Bax, budu sizə
deyirəm! Ya bu gün mən sədrin yanına girəcəyəm, ya da...
“Bacıoğlu” qapıya
çıxıb onun üstünə bağırır:
-Özünü niyə hayasızlığa qoymusan?! Gördün ki, səni qəbul
etmək istəmir! Get məhkəməyə de dərdini!
Şikayətçi bu dəfə
daha bərkdən bağırır:
-Elə eləməyin ki, qanımı üstünüzə töküm...
Bayaqkı yaşlı adam “bacıoğlu”ya göz basıb rişxəndlə
deyir:
-Neyliyək, bu qan salacaq!
Bacıoğlu ağzın əyir:
-Pox yeyəcək!
Şikayətçi onu buradan uzaqlaşdırmaq istəyən polislərə
bağırır:
-Buraxın, yoxsa yandıraram özümü!
Birinci polis onu itələsə də qorxmuş halda geri çəkilir, “bacıoğlu”ya baxır:
-Rəis, bu deyir özümü yandıracam.
“Bacıoğlu”:
-Yox, a? Yalan demir ki?
Yaşlı adam bu dəfə
elə göz vurur ki, elə bil gözünün qarası itib gedir və açıq lağla deyir:
-Atam danışırdı
ki, o rayonda katib olanda biri
nefti töküb üstünə və deyib ki, bu saat özümü yandıracam! Kişi deyirdi ki,
baxdım gözünün içinə, gördüm bu qorxağın biridir, bunnan özünü yandıran çıxmaz.
Çıxartdım kibriti verdim, dedim di yandır! Kişi dalı-dalı çəkilib getdi...
Ha-ha-ha-haaaaaaa!
Əvvəl “bacıoğlu” hırıldadı, sonra polislər də gülüşdülər.
Bu vaxt şikayətçi qoltuğundan
bir “çubuş” butulkasına bənzər nəsə
çıxartdı, (amma bu faktı sonrakı dəlillər təkzib edir) içindəki nefti başına tökdü və bağırdı:
-Sizi xəbərdar edirəm, bu dəqiqə məni içəri burxmasanız, özümü yandıracam!
Yaxın gəlməyin, çəkilin, çəkilin deyirəm!
“Bacıoğlu” bahalı
siqaretini çıxardıb damağına qoydu,
sonra gümşü rəngli alışqanla yandırdı, ləzzətlə
sümürəndən sonra alışqanı şikayətçiyə
uzatdı:
-Hadi, yandır görək, necə yandırırsan!
Nə oldusa bir göz qırpımında oldu. Əvvəl alov, sonra ütülmüş
baş iyi, sonra yanıq ət iyi, alov içində ora-bura qaçan şikayətçinin və
onun məktəbyaşlı uşaqlarının bağırtısı...
***
Bir sutka sonra
şikayətçi dərin yanıq diaqnozu ilə
öldü. Ölümündən sonra ona... daha doğrusu, onun ailəsinə küllü miqdarda pul verildi. Yüz min, iki yüz
min... Sonra nazirlər bəhsə düşüb pulu
ailəyə şabaş kimi səpələdilər. (Pul gəldikcə gah gülən, gah ağlayan məktəbli
oğlan boğula-boğula deyirmiş: “Atam demişdi də! Demişdi ki, neft çoxalacaq. Yəqin
çoxaldı! Heyf ki, atam görmədi...) Çayxanası ailəsinə qaytarıldı. Hələ qəbiri
də götürəcəkmişlər: qara, ən bahalı mərmərdən.
***
Bir gün sonra başqa bir nəfər də özünü yandırmışdı. Sonra daha birisi.
Yer-göy neft qoxuyurdu. Alışqana bənd idi.
***
Şəhərin mağazalarında alışqan qalmamışdı. Siqaret çəkən, çəkməyən –
hər kəs alışqan alırdı özünə. Hətta məktəblilər də çantalarında alışqan gəzdirirdilər.
Bunu eşidən Binə və Sədərək ticarət mərkəzinin alverçiləri Çindən alışqan
idxalını gücləndirməyə başlamışdılar. Təxminən bir ay sonra şəhəri alışqan
basmışdı.
İkinci hissə
Hadisədən dərhal sonra bir-iki jurnalist hadisə yerindən
reportaj hazırlasa da, ya onların bəzisini çap etmədilər, ya da hökumətdən təzə aldıqları evin yeni il qabağı qaramata
bürünməsini istəməyib özləri çapa vermədilər. (Yazıqları qınamalı deyil. Eləsi var illərdir zirzəmilərdə ailəlikcə
kirayənişin qalmaqdan beziblər. İndi belə vaxtda bu cür gic-gicə məqalə
yazmaqla hökumətin verdiyi qənimətə
burun-damaq eləmək axmaqlıq olardı – nə
olsun senzura götürülüb, bəs sənin öz ağlın, fəhmin?) Həmin yazılardan əlimizə keçmiş bəzi parçaları
burada verəcəyik. (Bu yazıların çoxu
vaxtilə sərt müxalif mövqeyi ilə seçilən, indi isə ayağısürüşkən ərli qadınlar
kimi gecə ərinin, gündüz oynaşının
yanında olan sayt və qəzetlərin
müxbirlərinin əldə etdikləridir.)
“Yenicə 12 min verib polisə düzəlmiş gənc polisin
hadisədən sonra dediklərindən:
-Hər tərəf benzin
qoxuyurdu. Elə bil ürəyimə dammışdı. Mən
daha təcrübəli olan paqon yoldaşıma dedim ki, bu adam özünü yandıracaq. O da
dedi, qorxma yandırmaz, mən belələrini çox görmüşəm... Əslində düzdür. Axı kim deyir ki, o üstünə neft töküb.
Gözümün şahidiyəm, çubuş butulkası-filan yox idi. Heç neft iyi də gəlmədi.
Alışqanın şaqqıldamasıyla bədbəxtin alışması bir oldu. Mənə kömək edən olsaydı,
tez söndürərdik, yanıq dərin olmazdı. Hamı qaçdı girdi içəri, kurtkamı çıxardıb
basdım üstünə, çox çətinliklə söndürə bildim... Bax, əllərim də yanıb...”
Bu vəfat etmiş qazinin oğlunun dedikləridir:
“-Çayxanamızı əlimizdən alannan sonra məktəbə
getmirəm. Hər gün gedib talkuşkada qab-qaşıq satıram, 5-10 manat qazanıram. Elə
vaxt olurdu ki, sabaha çörəkpulumuz olmurdu,
yeməyi az yeyirdim ki, qardaş-bacıma qalsın... Birdən səhər çörəkpulu
olmasa, atam əsəbləşər, piristupu
tutar... (hıçqıqrıb göz yaşlarını
əlinin içi ilə silir, əlinin kiri göz yaşına bulaşıb üzünə bomboz ləkələr salır) Atam bizə demişdi
ki, mən qışqırıb “özümü yandıracam” desəm,
siz qorxmayın. Əgər gördünüz ki, məni döyürlər,
onda qışqırın, hay-küy salın ki,
buraxsınlar... Bacımla mən bilirdik ki, atam əsəbidir, özünü doğrudan yandıra
bilər. Ona görə onu gözdən qoymurduq. Necə olub
atam neft götürəndə mən görməmişəm? Yoxsa yanınnan əl çəkməzdim.
Zajiqalkanı çəkəndə əlindən dartıb alardım. Ya da özümü onun üstünə yıxardım
ki, mənə görə özünü yandırmasın...
Bilirsiz, atam həmişə deyirdi ki, biz
neft ölkəsiyik, tezliklə hamımıza o
var-dövlətdən pay düşəcək... Deyirdim nə
vaxt? Deyirdi neft çoxalanda payımızı
alacağıq. Onda səni İngiltərədə oxudacam, özüm də orda müalicə olunacam... Bəs
nə oldu? Bu neft niyə çoxalmadı? ”
Bu sədrin dostlarına telefonla dediyi sözlərdir. Bunu necə
əldə etməyimizi soruşmayın. Bu ölkədə hər kəsin bir informasiya mənbəyi var,
bizim də belə. Nəysə, telefon söhbətindən parça:
“-Bu, mənə qurulmuş bir tələdir. Həmin axşam təcrübəli polisləri də dəyişib, yerinə gəncləri qoyublar. Biri hətta bir neçə ayın
polisiymiş. Yoxsa, onun nə işi vardı özünü yandıranı söndürməyə qalxışırdı?..
Tamamilə bir oyundur bu, təxribatdır.
Düzdür, bu adam tamam yanmamalıymış – özünü neftlə yox, spirtlə
odlamalıymış və yanıq da yüngül olmalıymış... Sadəcə mənə tələ quranlar bədbaxtı aldadıblar, spirti daha kəskin yanan
maddəylə əvəzləyiblər... Bu, yalnız Bakı neftindən alınır. Bilirsən də, bizim
neft tərkibinə görə dünyanın ən zəngin neftidir. Yadındadır, İkinci dünya
müharibəsində bizim neftdən alınan
donmayan benzinin hesabına almanların başına nə oyun açdı bizimkilər? Bu da heylə bir şeymiş. Gör nə təhər tez
alışan maddəymiş ki, bizim bacıoğlunun
siqaret yandırmaqçün çaxmağını çəkdiyi zajiqalkanın odunu iki metrlikdən
alıb bədəni. Bacıoğlu bir az cəld tərpənməsəymiş, o da yanacaqmış... Kaş elə
yanaydı! İt küçüyü! Deyirəm, sən niyə
duymadın ki, bu it oğlu özünü yandıra bilər? Nə desə yaxşıdır?
Ağlaya-ağlaya deyir ki, dayı, Qafarda oldu günah! (Qafar da bizim qohumdur, uzun illər ÇK-da,
BK-da, iri rayonlarda katib işləmiş ağsaqqalımız Rufan müəllimin oğludur. Mənin
atamla uzun illər dost olmuşdular. Hara gedirdi
papanı da özüynən aparırdı. Sağ əli olub Rufan müəllimin. Papa danışırdı
ki, bir dəfə Mingəçevirə katib göndəriləndə papanı da ideoloji katib aparmaq
istəyib, buraxmayıblar. Özü lişno Kişinin qəbuluna gedibmiş bu iş üçün... Hə də,
indi dövran fırlandı, Rufan müəllimin oğlunu mən yanımda fırlayıram.) Papa
danışırdı ki, hansısa rayonda katib
olanda... Nə? Mənə nə olasıdı ki? Mənlik
nə var e axı burda? Sən də deyəsən, sözlü adama oxşayırsan axı?! Bəsdirin səni
allah! Yaxşı, mən adboy verirəm, indi yuxarıdan zəng gəlməlidir, tapşırıq
var... Əh, zalım uşağı zalım! Qulaqları səs alıb e!”
Bunlar da vəfat edənin atasının sözləridir:
“-Xahiş edirəm, mənim oğlumun ölümünü siyasiləşdirməyin...
“
Bu isə orada olan şikayətçilərdən birinin dedikləridir:
“-Mən düz onun yanındaydım. Neft-zad tökmədi üstünə.
Kiminsə ona tərəf atdığı alışqanı bircə anda yandırıb, bədəninə tutdu, elə qəfil
alışd. İndi özümdən qorxuram. Deyirəm, birdən yanımda siqaret çəkənin
alışqanınnan mən də alışaram. Uzaq olsun. Bircə bu qalmışdı...”
Nəhayət, 1-ci sinfə dərs deyən Solmaz müəllimənin dərsdən
sonra evində hazırlıq keçdiyi uşaqlara
şövqlə dediyi sözlər:
“-Təsadüfi deyil ki, Vətənimizə Odlar yurdu deyirlər.
Alimlər sübut ediblər ki, hələ qədimlərdə Xəzər sahillərində alov dilləri ucalarmış. Hətta Xəzərdə də su
yanarmış. İndi bizim adamlar da odlu-alovludur. Sadəcə alışqanı yaxınlaşdırmaq
kifayətdir ki, Odlar Yurdunun adamları alova bürünsünlər.
-Hə, məllimə, mən bunu televizorda gördüm... Bir adam
özünü yandırmışdı... Söndürə bilmirdilər.”
Uşaq bunu deyib çantasından çıxardığı alışqanın çaxmağını
çəkdi və... müəllimə o dəqiqə alışan uşağı güclə söndürdü.”
Mavi ekranda xalq
artisti olan bir müğınni isə Yanardağda odların içində gəzə-gəzə oxuyurdu:
Mən odlar oğluyam, oddan yoğrulmuşam...
dekabr 2013-yanvar 2014
Yorumlar
Yorum Gönder