AZAD QARADƏRƏLİ MƏNDƏN SONRA (Memuar romandan parça)

 

                          AZAD QARADƏRƏLİ

 

                          MƏNDƏN SONRA

 

                        (Memuar romandan parça)

 

 

            Böyük mütəfəkkir Cəbran Xəlil Cəbranın sözüdür:”Mənim qabım boş olanda bununla razılaşıram; amma yarım olanda narazı qalıram.”

            Bizdə də buna uyğun deyim var:”Dad yarımçıq əlindən.”

            Bu mətni işləyəndə ürəyimdən keçirdirəm ki, kaş yaşadığım bu illər ərzində təmasda olduğum bütün yaxşı insanları, eşitdiyim maraqlı əhvalatları, kənd-kəsəyimizi, el-elatımızı, oymaqlarımızı qələmə ala biləydim. Tərslikdən yaş ötdükcə bir sıra əhvalatlar, görüşdüyüm insanlar, onlarla bağlı söz-söhbətlər unudulur, hafizəmdən silinir. Ona görə, neçə illərdir  üstündə çaışdığım bu kitabı bir qədər sürətlə yazmağa başlamışam...

             ...Qonşumuz olan kəndlərdən Dəlləklini ayrıca qeyd etmək lazım. Bu kənd Araza yaxın yerdə yerləşsə də, o boyda çayın suyundan barına bilmir, bir yastanın döşündə susuzdan yanırdı. Yalnız bir sızqa bulağın suyundan istifadə edən bu kəndə, deyəsən son illərdə Arazdan elektrik suqovanlarının vasitəsi ilə su çəkilmişdi, fəqət bunun dadını çıxartmaq sonacan qismət olmadı – qaçqınlıq, məcburi köçkünlük, erməni vəhşiliyi bu camaatı da yerindən-yurdundan elədi...

            “Lök” – dəvə, “dəli” isə dəli-dolu, qızmış anlamına gəlirsə, Dəlləkli, yaxud Dəliləkli dəli dəvə, yaxud qızmış dəvə anlamına gəlir. Qədimlərdə dəvənin ən vacib nəqliyyat növü ölduğunu düşünsək, bu yerin dəli, qızmış, güclü dəvələri ilə məşhur olduğu kəsindir. (Bu kənddən çox-çox uzaqda, meşələr qoynunda Güman Dəlləklisi adlı bir kəndin xarabalıqlarını da görmüşdüm. Bilmirəm, bu iki kəndin yaxınlıq əlaqələri nə qədərdir? Təəssüf ki, hafizəmdə bu haqda bir şey qalmayıb.)

            Dəlləkli camaatı maarifpərvər, zəhmətkeş və qanun-qayda sevən adamlar idilər. Bu kəndin ağsaqqallarından Əzizi kişi, Qasım müəllim, Tariyel müəllim, Oktyabr müəllimi qeyd edə bilərəm. Bu kənddəki məktəbin direktoru olan Qasım müəllim haqqında yerli qəzetdə işləyərkən bir məqalə yazmışdım. O məqalə it-bata düşsə də, lap sonralar, qaçqınlıq dövründə Qasım müəllimi Bakıda təsadüfən bir məktəbdə işləyən görmüş və haqqında yeni bir yazı yazmışdım. “Əbədi işıq” adlı elmi-pedoqoji kitabımda yer alan o yazının əl-ayağını bir az düzəldərək, tozunu alaraq buraya təkara salmaq qərarına gəldim.

 

                         TƏBAŞİR TOZUNUN SEHRİ

 

            Ali məktəbdə XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatından bizə mühazirə oxuyan akademik Feyzulla Qasımzadənin ömrünün qürub çağları idi. İnstituta çətinliklə gəlib-gedirdi. Amma elə ki, köməkləşib mühazirə oxuduğu tribunaya çıxardırdıq, kişi əməlli-başlı dirilirdi, ağzından od tökülürdü. Çatdırıb mühazirəni yaza bilmirdik. Zatən yazmağa da ehtiyac yox: adam danışdıqlarının hamısını kitablarında çap etdirmişdi, oxuyan lazım idi.

            Bir dəfə qoluna girib maşına tərəf aparanda mərhum yazıçı, eyni zamanda bizə xarici ölkələr ədəbiyyatından dərs deyən İsmayıl Şıxlı yanımıza gəldi, Mirzə ilə səmimi görüşdü (biz hamımız ona ya sadəcə Mirzə, ya da Mirzə Feyzulla deyərdik) və ərklə dedi: “Ay Mirzə, bəlkə, bir az dincələsən, mühazirələrə bir qədər ara verəsən?”

            Akademik yazıçının gözlərinə dik baxıb ötkəm səslə dedi:”İsmayıl, mən sənin müəllimin olmuşam. Bilirsən ki, o kitablardan, bir də siz tələbələrdən başqa heç nə yiyəsi deyiləm. Əgər bircə həftə auditoriyaya gəlməsəm, ölərəm…”

            Elə doğrudan da, belə oldu nə yazıq ki…

            …78 saylı məktəbdə radio üçün veriliş hazırlayan zaman direktor Ənnağı müəllimin otağında Qasım müəllimlə rastlaşanda təəccübləndim. Zəngilanın Dəlləkli kəndində, sözün əsl mənasında, gözəl bir məktəb yaratmış Qasım müəllim bu hisli-paslı buruqların arasındakı qədim məktəbə necə sığa bilər axı?! On beş il o məktəbə rəhbərlik etmiş Qasım müəllim sözün həqiqi mənasında vicdan mücəssəməsi idi. Onun məktəbində bir müəllimin bir dəqiqə dərsə gecikdiyini, yaxud dərsdən tüz çıxdığını hələ görən olmamışdı. Ola bilsin, çoxlarının inanmayacağı bir fakt o məktəbdə hansı işin aparıldığından xəbər verəcək: bəlkə də bura respublikanın yeganə məktəbi idi ki, bütün şagirdlərin bir xətti vardı - hamı eyni hüsnxətlə, gözəl xətlə yazırdı! Muncuq kimi hərfləri yan-yana düzülmüş görəndə adamın ruhu pərvəriş tapır, sanki özünü gülüstanda hiss edirsən. Yaxşı tanıdığım, sözügedən məktəbin məzunları, sonar isə müəllimləri olmuş Tariyel Cabbarov, Oktyabr İskəndərov, Nərminə Cabbarova  və başqaları əyləşib yazı yazsalar, ən güclü ekspertlər belə onların yazısındakı fərqi tapa bilməzlər – hamısı eyni biçimdə, eyni gözəllikdə!

            Bodonştet bir zamanlar Almaniyadan basa-basa gəlib Mirzə Şəfi Vazehdən nəstəliq (gözəl xətt) dərsi alırdısa, bu gün mən çox istərdim ki, Azərbaycanda bir xəttatlıq, gözəl xətlər məktəbi açılsın və ömrünün ixtiyar çağını yaşayan Qasım müllim gedib o məktəbə rəhbərlik etsin…

            Bir haşiyə.

            Tarixdən məlumdur ki, Azərbaycan xəttatlıq məktəbinin banilərindən olmuş Şah Zərrinqələm Təbrizi özündən sonar çoxlu sayda nəstəliqlə yazan xəttat yetişdirmişdir. Onun izindən gələn XVI əsrin məşhur xəttatı Suban Əli Məşhədi bu sənət barədə yazır: “Xətt (yazı) ona görə mövcuddur ki, onu oxusunlar və onun üçün deyil ki, onu oxuyanda çətinlik çəksinlər... Xəttin gözəlliyi gözləri oxşayır, pis olduqda isə gözləri yandırır”.

            XI əsrdə yaşamış Xəttat Nizami Təbrizi haqqında müasirləri belə deyərmiş:

            “Öz xətti ilə kağızlar torpağında dürr əkirdi.”

            …Qasım müəllim, sözün həqiqi mənasında, müəllimdir. Yazımın əvvəlində Mirzə Feyzullanı təsadüfən xatırlamadım. Nə yaxşı ki, Qasım müəllim Bakının bu ucqar məktəbində də olsa, fəaliyyətini davam etdirir. Düşünürəm ki, müəllimi məktəbdən ayırmaq, balığı sudan ayırmaq kimi olar. “Hər dəfə əlimə təbaşir alanda ömrüm artır” deyir Qasım müəllim.

            2005-ci ildə Qasım müəllimin 70 yaşı tamam olacaq. Mənim isə 50 yaşım tamamlanacaq həmin il. Düzü, mən Qasım müəllimi lap yaşlı bilirdim. Nə yaxş ki, hələ cavanmışsınız, Qasım müəllim!

            Qoy bu yazı sizin 70 yaşınıza mənim töhfəm olsun!

            Bəri başdan təbrikimi qəbul edin!

 

                                                                                                                    2004-cü il

 

            S.A. (Söz Ardı)

            Bilmirəm, Qasım müəllim o vaxt 70 yaşını qeyd edə bildimi?

            Bildiyim odur ki, bu ustad müəllim Zəngilanın azad olunmasını görə bilmədi.

            Qarşıdan isə 2025-ci il gəlir. Qasım müəllimin 90 illik yubileyi olacaq il.

            Bir arzum var. Həmin il Zəngilanda, Dəlləklidə olaq, kəndin yeni məktəbində Qasım Cabbarovun 90 illiyini geniş qeyd edək! Tədbirdə bu gözəl insanın ömür yolu haqqında məruzə etmək məndən!

 

                                                                                                                      Oktyabr – 2022