AZAD QARADƏRƏLİ ŞƏHİD TOYU Hekayə
AZAD QARADƏRƏLİ
ŞƏHİD TOYU
Hekayə
Gənclik dostum Oktyabr İskəndərova
Yavaş-yavaş
yasa gələnlər, sonra qonum-qonşu çəkilib getdi, hökümət adamının da,
jurnalistin də ayağı qapıdan kəsildi, ortada oğul dərdi boyda amansız bir
boşluq qaldı. Rasim o amansızdan qorunmaq üçün vurnuxdu, çölə çıxdı, içəri
girdi, həyətdə büzüşüb oturdu, təzə başladığı siqaretin tüstüsünü sinəsinə çəkdi,
arvadı Zivər kimi neçə vaxtır səsi batmış traktorunun başına fırlandı, amma o
boşluğu dolduracaq heç nə gözünə görünmədi. Və birdən yadına nəsə düşüdü,
büzüşdüyü yerdən qalxdı, gəlib əli qoynunda məhəccərə söykəli qalan Zivərin qənşərində
dayandı:
-...Oğluma
toy eliyəcəm...
-Rasim,
qurbanın olum... Belə eləmə... Yoxsa, ikimiz də havalanacıyıx... – Qadın dra-dra
quşu kimi cığıldadı.
-Neyniyirəm
ki, Zivər? Əhdim vardı... Oğluma toy
çaldırmax istiyirdim, helə olmadı, belə oldu... Neynək... İndi, demirlər
ki, oğlumuz cismən ölübsə də, ruhən yaşıyır, mən də oğlumun cisminə yox, ruhuna
toy vurduracam... İntəhası, gəlin olmuyacax, neynək, olmasın... Mənim oğlum
bax, bu dağların, bu çayparanın qəhrəmanı dəyil? Qəhrəmanıdı! Vəzifəlilər,
jurnalistlər, tələbələr, məytəblilər hər gün bizə gəlib şəkil çəkdirmirlər, çəkdirirlər...
Demirlər ki, indi Fərman tək mənim oğlum dəyil, həm də bütün elin oğludur, neynək,
qoy heylə olsun; o el yığışsın, mənim arzumu ürəyimdə qoymasın... Fərmana bir
toy çaldırım ki, sədası külli Qarabağa yayılsın... Oğlumun aldığı o torpaxlar o
toyun səsin eşidib, sevinsin...
Zivər
bir yerdən yumub, min yerdən tökdü. Göz yaşı üzündən axıb sinəsinə, oradan da
döşlərinin arasına doldu, oğul dağından yanıb kül olan, təkcə qadınlığını
deyil, adi insani davranışlarını də yadırğayan bu xanım-xatın qadının əti ürpəşdi,
oğlunun ölümündən ötən bu otuz beş gündə ilk dəfə özünü qadın kimi hiss etdi –
göz yaşı döşünün giləsinə toxunub, onun qadınlıq heysiyyətini oyandırmışdı.
-Uuuuuyyyy!-qışqırıb
qiyyə çəkdi. Əllərini aparıb gizildəyən döşlərini sıxçaladı, bu təmasdan utanıb
ərinin yanında günaha batmış kimi silkindi.
Rasim
arvadının nə hala düşdüyünü görüb, oturduğu yerdə əyildi, qadınının ağ maya
döşlərinin arasın dırnaqları ilə didim-didim etdiyini indi gördü və əllərini
qaldırıb başına çırpdı. Zivər ərinin onun haldan-hala düşməsinə dözməyib, özünə
xəsarət yetirəcəyindən qorxaraq düyməsi açılmış yaxasını düymələdi, qolunu ərinin
boynuna saldı.
(Zivər
nə qədər azdanışan, ağırtaxtalı, götürümlü qadın idisə, əri bir o qədr
dilli-dilavər, qılıqlı, adamayovuşan idi. Adi traktorçu olsa da, kənd
kitabxanasında oxumadığı kitab qalmamışdı. Elə ki, Zivərlə evləndilər, müəllimlik
oxumuş xanımının cehizinin içərisində iki at yükü kitabın da olduğunu görəndə
daha ürəkdən sevinmiş, rayon mərkəzinə gedib yaxşı bir kitab rəfi almışdı. Və
özünə söz vermişdi ki, hər maaşda rayon mərkəzindəki kitab mağazasından çoxlu
kitab alıb, evlərində qiymətli bir kitabxana düzəldəcək... Atası tez vəfat
etdiyindən məktəbi doqquzacan oxuyub, mexanizator kursuna girən, sonralar rayonun
tanınmış traktorçusu olan Rasim təhsil ala bilməsə də, oxumaq həvəsi onu
kitablara bağlamışdı. Bəlkə də, elə buna görə, saatlarla traktorla səssiz-səmirsiz
yer sürən, mala çəkən, kombaynla taxıl biçən bu gənc evə dönən kimi dil qəfəsə
qoymur, gün ərzində çöl-bayırda gördüklərini, traktorla tarlada etdiklərini bəlağətli
bir dillə xanımına danışır, hətta oxuduğu kitablardan yadında qalanlardan əzbər
də söyləyir, avazla oxuyur, bəzən də qol götürüb oxuya-oxuya oynayırdı:
Rasim
çıxdı dağ döşünə,
Səhər
vaxtı gülə-gülə.
Sağ
əlilə sol dğşünə
Bir
gül taxdı gülə-gülə...
Heyyyyyyyyyyyyyyyyyy.......
Sonra
da dağ-dərədən yığdığı güllərdən bağladığı qomu sevgili arvadına verər, onu
qucaqlayıb öpərdi. Zivər bundan nə qədər xoşhal olsa da, həttənərdi ərinə:”Ayıbdı,
biz kənddə yaşıyırıx... Görənlər nə deyər?! Bir az lfallı ol...”
Kimə
deyirsən? Rasim daha da coşur, xanımına olan eşqini oxuduğu kitabların təsiri
ilə yazdığı şeirlərlə daha böyük vüsətlə bildirməyə çalışırdı:
Sən
doğulanda ellər adına Zivər dedilər,
Sonra
böyüyüb, Rasimi sevər dedilər!..
Beləcə,
bu iki aşiqin sevgisinə elə bil göz dəydi. Ailə qurmalarından üç il ötsə də, hələ
də uşaları olmamışdı. Özü kefsizləyən Zivər, ərinin get-gedə azdanışan
olmasından ehtiyat etməyə başladı. Və bir gün onlar gəzmək adı ilə məzuniyyət
dövründə Bakıya yollandılar. Uzun müayinədən sonra həkimlərin məsləhəti ilə Zivər
klinikada on gün yatmalı oldu. Elə Rasimə də xeyli dava-dərman yazmışdılar.
Müalicə bitən kimi evlərinə döndülər və təxminən bir ay keçməmiş Zivərin boyuna
uşaq düşüd. Bir görəydiniz qaradinməz olmuş Rasimin dili necə açılmışdı! Az qala hər gün şeir yazır,
tarktorunu da mahnı oxuya-oxuya sürürdü.
Fərman
doğulandan qırx gün sonra isə həyətlərində əməlli-başlı toy şənliyi kimi qonaqlıq
məclisi təşkil etdi. Kəndin qarmonçalanı Lətif çalır, Rasim özü isə həm oxuyur,
həm oynayırdı. Dəvət olunan qonaqlar əvvəl bir az utanlb-çəkinsələr də, dillərinə
içki dəyəndən sonra ortalıdan çıxmadılar...
Camaat
uzun müddət Rasimin oğlunun qırxı günündə etdiyi o şənlikdən danışır,
gülüşürdülər...
Fərman
– Rasim oğluna rəhmətlik atasının adını qoymuşdu – məktəbə gedəndə də Rasim
qonaqlıq eləmək istədi, amma bu dəfə Zivər onu bu istəyindən daşındırdı.
“Özümüz süfrə açarıq, sən bacılarını, bacın uşaqlarını çağırarsan, mən də
bizimkilərə deyərəm gələrlər... Day çox haray-həşir lazım dəyil...”)
-Rasim,
yadındadı, - qadın batmış səsi ilə gücənə-gücənə danışdı, - nə qədər həkimə-doxtura
getdik ki, heç olmasa, bircə də uşağımız olsun, olmadı... Rəhmətlik anan nə demişdi onda:”A bala,
allahın məslahatı nədi, odu. Allah məsləhat bilsə, bir ağacın kölgəsində min
baş qoyun yatar. Qaxılın, oturun yerinizdə, o allah payını saxlıyın...”
-Biz
neynədik, ay Zivər? Saxladıx, oxutdux... İnstututu bitirən kimi evləndirəcəydik,
olmadı... Vətən bizdən şirin çıxdı. İndi mən yandığımnan televizorda dedim ki,
könüllü getdi oğlum, mən də get, bala, yolun açıq olsun, dedim... Amma allah da
şahiddi, sən də şahidsən ki, mən bir gecə səhərəcən yalvardım ona... Sən də
ağlayıb-sızladın... Hələ dedin ki, qoy atan getsin sənin əvəzinnən, amma uşax
razı olmadı... Bizi eşitmədi... “Vətən çağırır” dedi. Bəs Vətən bilmirdi ki, o
bizim bircə balamızdı?!. Yox e, yox! Mən ona toy çaldırmasam, o toyda qol
götürüb oynamasam, ürəyim partalar...
Zivər
etmə, eləmə dedi, Fərman eşitmədi. “Toy çaldıracam” deyib quyruğunun üstdə
durdu. Axırda Zivər kəndin ağsaqqalı Təhməz kişinin yanına getdi. Dedi, ay Təhməz
dayı, sən bizim kəndin başbilənisən, güman yerimizsən, hamıya məsləhət yeri
olmusan. Hal-qaziyə belədi ki, bizim Rasimin beyninə bir fikir girib, deyir
oğluma toy çaldıracam, özü də qırxı günündə... Deyirəm, ay Rasim, hələ şəhidlərin
qanı qurumuyub, gəl bı daşı ətəyinnən tök, eşitmir... Neynim, necəeliyim deyilən
müşkül buymuş... Mən nə eliyim? Onu bu fikrinnən necə döndərim?
Təhməz
kişi vəzifələrdə olmuşdu, yığdığı pul-paradan ac-yalavıca da əl tutmuşdu,
ehtiyacı olana sələmlə deyil, manata manat borc da vermişdi, çətinə düşənlərə
yol göstərmişdi. Özü də Rasimgillə ata tərəfdən qohum sayılırdılar, bir
tayfadandılar. İntəhası, Rasimin Təhməzdən xoşu gəlmirdi. Deyirdi ki, qohum mənimdi,
mən bilirəm necə adamdır... Xalqın malıynan özünə dost tutur. Sədr olanda da, ferma
müdiri olanda da xalqın malına tamah salıb, satıb-savıb, özünə imarət yapıb.
Bax, mən adi bir traktorçuyam, gəlirim də pis dəyil, bəs niyə adamlar məslahata
onun yanına qaçır, çünki onun pulu çoxdur. O pul kimindir, xalqındır... Mənə vəzəriyyət
oxumuyun, elin malı ilan sümüyüdü, bir gün boğazında qalacaq...
Amma
tərsinə oldu. Təhməz kişinin nə oğlu, nə nəvəsi müharibədə iştirak etmədi.
İştirak etmədiklərinə görə, təbii ki, şəhid də olmadılar. Amma Rasimin bu il
diplom alan oğlu davaya getdi, qəhrəmanlıq göstərdi və şəhid oldu... “İlan
sümüyü Təhməz əmioğlumun boğazında qalmax əvəzinə, mənim boğazımda qaldı... Niyə?
Niyə mənim bircə balam şəhid olmalıydı? Təhməzin beş oğlu, üç qızı var. Hərəsinin
də bir bölük uşağı... Mənim isə nəslim kəsildi, köküm kəsildi...
Təhməz
kişi bir aşağı baxdı, bir yuxarı baxdı, qayıtdı ki, neynək, toy eləmək istiyir,
qoy eləsin. Ürəyi bununla soyuyacaqsa, qoy olsun. Səhər mən icra hakimiyyətinə
gedib, başçı ilə də məsləhətləşərəm. Onsuz da o mənnən xahiş eləmişdi ki, qırxa
gəlmək istiyir, bir gün qabaq yadlarına salım... Heç nayrahat olma... Sən də hə
de, qalanını biz düzüb qoşarıq... Özü də qulağım çaldı ki, sizin balanızın göstərdiyi
qəhrəmanlıq elə belə qəhrəmanlıq dəyil... Fərman sinəsini qabağa verib,
pulemyotla düşmənin səngərini dağıdıb, mühasirəyə düşmüş kəşfiyyatçılarımızı
canı bahasına xilas edib... Bunun adı mütləq Milli Qəhrəmandır. Mən inanıram
ki, oğlunuza Milli Qəhrəman adı veriləcək...
Sonra
Təhməz kişi bir az fikirləşib dedi:
-Qızım
Zivər, olub e belə şey. Bizim nəsildə bir Əhmədalı olub, kəndimiz də onun adın
daşıyır, tayfamız da onun adıynan gedir, Əhmədalılar nəsli... Familimiz də Əhmədovdu,
onun adınnandı... İndi eləyiblər Əhmədli... Hə, o Əhmədalının aman-zaman bircə
oğlu varmış. Yaylax vaxtı, qəfil sel gəlir, yamacın dibində alaçıxlara dolur,
Əhmədalının bircə oğlunu sel aparır... Kişi toylarda qara zurna çalarmış...
Zurnaçıymış... Zurnasını, balabanını götürüb, çıxır Dağbaşı dediyimiz yerə, səhərdən
axşamacan toy havası çalır. Uşax-muşax da düşür ortaya, oyna ki, oynuyassan...
Dədəm deyərdi ki, Əhmədalının əhədi kəsilir, zurna çalmağa nəfəsi yetmiyib, balabanda ağır
havalar çalar, camahatı yasa batırarmış... Bir gün dədəm gedir Əhmədalının
yanına, yalvar-yaxar eləyir, kişini gətirir evlərinə. Sonra da arvadını al-dillə
alaçıxda salırlar yanına, sən də mənim balam, bağışla, olanı deyirəm, arvadı
kişini sığallıyır, tumarlıyır, isti suya salır, çimizdirir... El yaylaxdan enəndə
Əhmədalının arvadının qarnı burnundaymış... O Əhmədalı mənim atamın əmisi
sayılır, amma Rasimin öz babasıdır, daha doğrusu, babasının babası... Dur get,
ay qızım, allah kərimdi, hər şey onun əlindədi, alan da odu, verən də... Allah
balanıza rəhmət eləsin... Rasimi isə burax öz kefinə... O atası ölənnən
özbaşına böyüyüb, əli tez pula çatıb, yeyib-içən, deyib-gülən olub... Dəymə,
qoy hirsini-hikkəsini nəynən çıxarda bilir, çıxartsın...
***
Kəndə
səs yayılmışdı ki, Rasim şəhid oğlu Fərmana toy eləyəcək. Kimi demişdi, yazıq,
başı qaçmasa yaxşıdı. Kimi demişdi, yaman dərddi, gözünün ağı-qarası bircə
balası vardı, getdi, əli boşa çıxdı. Bir alçağı da ağzını qoymuşdu allah
yoluna:”Deyirlər, şəhid ailələrinə yaxşı qanpulu verirlər... Kişinin dişində
şirə qalıb, indi də toy eliyib, pul yığmaq istiyir...” Əlbəttə, onun ağzından
vurmuşdular. Amma pis söz ağızdan çıxdımı, iyisi özündən qabaq yayılar...
***
Əhmədalılarda
hava yüklü kimiydi. Meyid qoxuyurdu. Payıznan qışın əlləşdiyi bu günlərdə
sevinclə kədər qoşa gəlirdi: elə bil qoşa armud budağında armudun biri qaralıb
çürümüş, o biri qızarıb dəymişdi. Qızarıb dəyəni tez qopartmalısan ki, çürümüşdən
ona xal düşməsin...
(Torpaqların
işğaldan azad edilməsi adamların sinəsini qabartmış, camaatın əyilən qəddi düzəlmiş,
kefləri açılmışdı. Çalıb-çağırmaq, deyib-gülmək, şüar demək, bayraq götürmək
istəyi ürəklərdə baş qaldırmışdı. Amma adamlar ifallı davranır, oğul itirmiş
ata-anaların yanında səslərinin tonuna fikir verir, şəhid ailələrinin könlünə
toxunacaqlarından ehtiyat edirdilər. Amma orası da vardı ki, şəhid ailələri də,
oğul itirmiş ata-analar da danışanda fəxrlə danışır, övladlarının vətən yolunda
şəhid olmasından qürur duyduqlarını dilə gətirirdilər... Amma Rasim kimi, Zivər
kimi tək övlad itirənlərin dərdi, həqiqətən, dözülməz idi...)
...Qarmonçalan
Lətif gözlərini dolandırıb, bir Rasimə baxdı, bir onun həyətinə yığılmaqda oaln
kənd əhlinə baxdı, sonra qarmonunu sinəsinə sıxdı. Amma nə çarə elədi, əlini
qarmonun dillərinə basıb, pərdələrini aralamağa gücü çatmadı. Lətif qarmonu əlləri
ilə elə tutmuşdu ki, elə bil bic doğulmuş uşaq tutmuşdu. Və birdəncə o “bic
doğulan uşaq” sızıldadı, cihnə verib cikkildədi, ağı deyib qoca arvadlar kimi
ağladı, toya gəlmiş adamların içindən bir ah nidası qopdu. Rasim qolunu
qaldırıb bir süzdü, bir süzdü ki, toya yığılan qadınlar eynən qarmon kimi səs
çıxardılar, cihnə verib ağlaşdılar. Talvarın altında dayanıb papirosu papirosa
calayan Təhməz kişi hönkürdü. Rasimin yuxarı qalxan qolları doğranmış ağac
budağı kimi aşağı düşüd... Zivər ərinin qabağına yeridi, oğluna düzəltdiyi bəylik
boğçasını ona tərəf uzadıb, ün çəkdi, ağladı. Lətifin qarmonunun yanıq səsi bir
az da yandı, tutuşdu və qışqıra-qışqıra həyətə girən bir gəncin dedikləri ilə
suya düşmüş köz kimi cəzz eləyib söndü:
-Kamal
bir saat qabax özünü asıb!..
Hamı
müharibədən tək ayaqla qayıdan qazi Kamalgilin həyətinə axışdı. Rasimlə Zivər həyətdə
yenə tək-təkana qaldılar.
...Qarmonçalan
Lətif qarmonu yerə atıb camaatın dalıncan qaçsa da, onun qarmonu yerdə
açılıb-yumulur, bayaqkından da yanıqlı səs çıxardırdı. Qarmonun öz-özünə
çıxartdığı bu səsi müşayət edən daha yanıqlı, daha qırğın bir səs kəndin üstü
ilə halə vurub, dolanır, dolanırdı:
-Ay
Kamal heyyyyyy! A ana ölsün, keşkə sən də Fərman kimi şəhid olaydın heyyyyyyy!
Aşağıda
isə məktəb uşaqları kəndin qabağında dəstəyə düzülərək bağırışırdılar:
-Şəhidlər
ölməz, Vətən bölünməz...
30.03.2023
Yorumlar
Yorum Gönder