AZAD QARADƏRƏLİ DİLİMİZİN SÖZ QATINDAN
AZAD QARADƏRƏLİ
DİLİMİZİN SÖZ QATINDAN
Dilimiz
o qədər çoxqatlıdır ki, adam onun qatlarına enəndə qorxur. Labrint kimi çəkir səni və azacağından üşürgələnirsən.
Bu qatlara hərdən
özüm girirəm yazı əsnasında, çəkib aparır məni. Hərdən də təhrik edirlər, səni
ora girməyə məcbur edirlər...
Bu yaxınlarda
Naxçıvandakı kitab sərgisi ilə bağlı birinin yazısında “aşırı yağmur yaırdı”
cümləsi işlənmişdi. Bir xanım guya çoxbilmişlik edərək o saat reaksiya verdi
ki, aşırı nədir, dilimizdə belə söz yoxdur, fasiləsiz yazın və sair...
Aşağıdan şərh
bölümündə yazdım ki, xanım AŞIRI bizim də işlətdiyimiz sözdür. Və başladım
aşırı sözünün qohum-əvladını da yanında sadalamağa:
AŞ
AŞIR
AŞIRI
AŞIRIM
AŞIRMA (şalvar)
AŞIRMA (vurğu öndə, inkar)
AŞIRMALI,
AŞIRMASIZ...
Sonra da
hirsli-hirsli yazdım ki, axı biz də türkük!..
İndi gələk bizə bu
yazını yazdıram AŞIRI kəlməsinə.
Bu sözün kökü AŞ
feilidir ki, insanı durğunluqdan çıxmağa, qarşındakı səddi aşmağa səsləyər.
Uşaq olanda o qədər dağın bu üzündən o üzünə boylanmışıq ki! Sanki kimsə
arxamızdan qışqırırdı: -Qorxma, o dağı AŞ!
AŞIR aşdan da
güclüdür. Qarşındakı rəqib güclüdürsə, qorxma, aşır deyər. Şükür ki, bu dədə
sözünə axır ki, 44 günlük savaşda əməl etdik.
AŞIRIM AŞ feilindən
törəmiş isimdir. Ruhu şad olsun Fərman Kərimzadənin, “Axırıncı aşırım”ı yazdığı
yerdə...
AŞIRMA, yaxud
AŞIRMALI əlamət bildirən sözlərsə dilimizə rəng qatan kəlmələrdir. AŞIRMA fəndi,
yaxud AŞIRMA (şalvar), AŞIRMALI (kofta) dilimizin az işlənən deyimləri olsa da,
gözəllik qatarlar danışığımıza.
AŞIRMA (vurğu öndə,
inkar) sözünün də öz məziyyəti var. Bunu daha çox dədələr nəvələrinə öyüd verəndə
işlədərlər.
AŞIRMALI, AŞIRMASIZ
da bir ayrı rəngdir Səməd Mənsur demişkən.
AŞIRI sözünü qəsdən
axıra saxlamışam.
Bütün bu sözlərin ən
gözəli elə AŞIRIDIR!
Dədə-nənələrimiz bu
sözlə gül vurmuşlar aşırı dərəcədə!
Bütün aşırımları aşırma
fəndlə aşmışlar, dağlardan aşırma kimi sallanan buludları aşırıb aşırımları
keçmişlər, aşırmalı, aşırmasız adamların yol üstündə durması belə onlara aşırı
təsir etməmiş!
Səni AŞIRI sevirəm,
ana dilim, Azərbaycan türk dili!
Çox yaşa, aşırı
yaşa!
Qarşındakı sədləri
aş!
S.A.(Söz Ardı).
AŞIRMA sözü adi
danışıq dilindən çıxaraq idman termininə çevrilib. Güləş yarışlarında belə cümlələri
tez-tez eşidirik: filankəs AŞIRMA fəndlə rəqibini məğlub etdi. Deməli, bu qəbildən
olan bir söz artıq ümumişlək söz anlayışını yararaq terminə - idman termininə
çevrilməkdədir.
Yaxud başqa məqam.
AŞIRMA sözü paltar, geyim texnologiyasına yansıyan söz kimi də işlədilməkdədir:
filankəs AŞIRMA şalvar geyinməyi xoşlayır. Demək, bu söz həm də geyim, dəb texnologiyası
termininə çevrilməkdədir.
Yaxşı olar ki, bu
sahələrin adamları yad sözləri basmaqəlib kimi işlətmək əvəzinə, dilimizin
imkanlarından aşırı dərəcədə istifadə etsinlər.
(Özaramızdır,
BASMAQƏLİB də aşırı dərəcədə fısqırıq sözlərimizdəndir ha!)
16.05.2023
Yorumlar
Yorum Gönder