ELM İNSAN RUHUNUN TƏZƏLƏNMƏSİDİR (Dostum Tehran Əlişanoğlunun 65 yaşına)

 

        ELM İNSAN RUHUNUN TƏZƏLƏNMƏSİDİR

 

                        (Dostum Tehran Əlişanoğlunun 65 yaşına)

 

            Mənə görə elmlə sənət (o cümlədən ədəbiyyat) çox yaxın qohumdurlar. O qədər yaxın ki, onların ikisi ilə də məşqul olmaq ya fəsad törədər (adamı hər ikisindən edər), yaxud da çox böyük mərtəbəyə aparar – Nizami timsalı. Ona görə də, düşünürəm ki, elm insanın ruh halının məhsuludursa, sənət qan məsələsidir.

 

            Bir haşiyə.

            Gənclik illərində orta məktəblərdə tətil başlayan kimi yazı-pozumu qoltuğuma vurub Bakıya qaçardım. Redaksiyalara hekayə və məqalələrimi verər, dost bildiyim yazıçılarla – Sabir Əhmədli, İsa İsmayılzadə, Eldar Baxış, Camal Yusifzadə, Tofiq Qəhrəmanov və qeyriləri ilə görüşər, ədəbiyyat və mədəniyyət aləmində yeniliklərdən xəbər tutmağa çalışardım. Və təhsil aldığım ali məktəbdə - o vaxtkı APİ-də işləyən Ramin Əhmədovla da hökmən görüşərdim. Sonralar professor olan bu gənc alim həm də müəllimimiz İsmayıl Şıxlının kafedrasında çalışdığından daha məlumatlı idi. 1975-ci ilin soyuq dekabr günlərində, yeni ilə az qalmış Ramin müəllimlə görüşdük. Xeyli dərdləşsək də, sonda gedib boğazımızı yaşlamaq mümkün olmadı – “Məmməd Arif Dadaşzadəni ki, tanıyırsan, mənim namizədlik işim onun yaradıcılığındandır, həm də onu özümə müəllim bilirəm; heyf, vəfat edib, təkcə böyük alim deyil, həm də gözəl insan və dəyərli ziyalı idi o... Bu gün Akademiyadan cənazəsini götürəcəklər...” – dedi Ramin müəllim. Və mən də ona qoşulub, bu böyük elm xadiminin dəfnində iştirak etdim həmin gün...

            Əlbəttə, mən akademik Məmməd Arifi tanıyırdım. Amma, gərək boynuma alım ki, onun bu dərəcədə böyük elm fədaisi olduğunu, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutundakı heyrətamiz fəaliyyətini, Cabbarlışünaslığa töhfəsini, xüsusilə Cabbarlının “Pravda”da getmiş adi bir məqaləsini tərcümə edərək ədəbiyyatımıza “Firuzə” adlı bir hekayə qazandırmasını (o məqalə qəzetin sifarişi ilə rusca yazılıbmış), çoxlu sayda alim və professorlar yetirməsini, Akademiyadakı çoxcəhətli fəaliyyətini dərindən bilmirdim... (Sonralar, "Müsavat" dərgisində çalışarkən "Tanıdığımız və tanımadığımız Cəfər Cabbarlı" adlı məqaləm çap olunacaq və Ramin müəllim, daha bir Cabbarlışünas alim doktorluq dissertasiyalarında həmin məqaləyə istinad edəcəklər. Ramin müəllim isə yenə israrla mənim elmi iş yazıb müdafiə etməyimçün saqqızımı oğurlamağa çalışacaq. Təbii ki, mən razı olmayacağam - yazıçılığı heç nəyə dəyişməyəcəyəm sonacan.)

            Məmməd Arif vəfat edəndən az sonra onun yeri boş qalmadı – Yaşar Qarayev kimi əzəmətli elm adamı o boşluğu doldurdu...

            (Gərək etiraf edim ki, mən Yazıçılar Birliyi, Elmlər Akademiyası və bu kimi məmur istehasl edən idarələrin daim ideoloji basqı altında olub da, elm və sənət adamı deyil, muzdurlar ordusu yetişdirdiyi qənaətimdə olduğumçün oralara çox da rəğbətim olmayıb. Amma və yenə də amma! O idarələr, xüsusən Akademiya Heydər Hüseynov, Kamal Talıbzadə, Xudu Məmmədov, Məmməd Arif Dadaşzadə, Azad Mirzəcanzadə, Yaşar Qarayev kimi nüfuzlu elm adamları və aydınlar yetirmişdir axı!)

 

                                                           ***

            Bu yazının yazılmasına səbəb olan yuxarıdakı siyahıya bu gün ürəklə daha bir elm fədaisinin – Tehran Əlişanoğlunun adını əlavə edə bilərəm. Onun çoxşaxəli fəaliyyəti bu gün Ədəbiyyat İnstitundakı elmi araşdırmaçılara da sirayət etmişdir. O da maraqlıdır ki, Tehran, bəlkə də bu elm ocağının tarixində ilk dəfə bədii nümunərə qiymət verərkən yazıçının kimliyinə deyil, yazdıqlarına diqqət yetirir və bunu rəhbərlik etdiyi elmi sferadakı alimlərə və gənc tədqiqatçılara da inandırır...

            Yazımın əvvəlində ruh və qan məsələsinə (bu, əslində beyin və ürək məsələsidi həm də) elə-belə toxunmamışdım. Tehran ruhu yatmayan, qanı qaynamayan problemə, işə “hə” deməz. Artıq onun 60 illiyinə yazdığım essedə dediyim kimi bir dəfə o bu insidenti yaşayıb. İnanıram ki, ömrünün belə məhsuldar çağında sözü daha ötkəm olar.

            Əslində, bu yazı da yarımyubiley yazısıdır. Yəni bizlər 65-i adətən, geniş qeyd etmərik, zira söhbət Tehran Əlişanoğlundan gedursə, burada istisna olmalıdır.

            Burada mən Tehranın akademiyadakı geniş fəaliyyətini bu kiçik yazıda təhlil etmək fikrindən uzağam. Amma onun rəhbərliyi ilə gənc yazıçıların kitablarının bu elm ocağında müzakirəsini keçirmək kimi möhtəşəm bir tədbiri qeyd etməmək günah olar!

            Əli Zərbəli adlı bir gəncin hekayələr kitabının akademiyada, Tehranın rəhbəri olduğu şöbədə müzakirəsi məni necə atəşləmişdisə, həmin kitab haqqında əlahiddə bir yazı da yazmışdım...

            ...”Yazı” dərgisi çıxmağa başlayanda ilk xoş sözü Tehran dedi. “Yazı”nı yazan var” adlı gözəl bir məqalə yazdı. Elə ötən il 70 illiyimin qeyd edilməsi zamanı verdiyimiz qərarı – çoxcildliyimin nəşrinə də sevinən o oldu – 1-ci cildə geniş bir ön söz yazdı...

            ...Teharanla məni ikimizin də müəllim bildiyimiz mərhum dostumuz Tofiq Qəhrəmanov tanış etmişdi. O Tofiq ki, həyatın əzablı tavrlarına dözməyib intihar etsə də, ikimiz də onun unudulmasına imkan vermədik – mən haqqında yazılar yazdım,  ədəbi obrazını yaratdım, Tehran isə həm yazı yazdı, həm kitablarını buraxdı...

            Tehranın çox əsri var. Çoxsaylı məqalələri, fundamental kitabları, elmi rəhbəri və yolgöstərəni olduğu gənc elm fədailəri, tələbələri... Və bir də sənətə - abstrakt rəssamlığa könül verən ciyərparəsi Heyran Mustafazadənin qanla işlədiyi rəsmləri... (Azad Qaradərəli “Abstrakt dünyanın o üzü”, “Renessans həsrəti”, 3-cü kitab, səh 174-176)

 

                                               ***

 

            Əziz dostum Tehran Əlişanoğlunun 65 yaşı tamam olur. Ruhən və qəlbən cavan olan dostuma yaradıcılığının kükrəyən çağında daha böyük uğurlar diləyir və deyirəm: qoy Yaradan sənin ağıl iksiri və ürək qanı ilə dolu olan qələmini həmişəyazar etsin – bilgisayarının qapağı heç vaxt örtülməsin! Yeni yaşın qutlu oldun, qardaşım!

 

                                                                                                                   16.01.2025