AZAD QARADƏRƏLİ BAKI – KİYEV QATARININ İLK SƏRNİŞİNİ Hekayə
AZAD
QARADƏRƏLİ
BAKI
– KİYEV QATARININ İLK SƏRNİŞİNİ
Hekayə
Mincivan və Xarkov dəmiryolçularına
sayqı, hörmətlə
Dəmiryolçu
adı onunçün müqəddəs idi – Vətən kimi, ana kimi, torpaq kimi, övlad kimi...
Adı
təkcə qəsəbədə deyil, o vaxtlar qısaca “Daroqa” dedikləri İmişli Dəmiryol təşkilatının
işçiləri tərəfindən hörmətlə çəkilir, bayramlarda fəxri fərmanla, pul mükafatı
ilə mükafatlandırılardı. Amma bir gün elə bir iş oldu ki...
Naxçıvana,
oradan da Yerevana gedəsi xüsusi əhəmiyyətli yük qatarını ona həvalə etmişdilər.
Hətta deponun rəisi demişdi ki, diqqətli olsun, nədənsə Moskvadan zəng vurub
qatarla bağlı narahatlıqlarını bildirmişdilər. Elə belə söhbətlərin getdiyi
vaxtda, qatarın yola düşməsinə on dəqiqə qalmış qərar dəyişdirildi və onun rəhbərlik
edəcəyi heyəti kənarlaşdırdılar, qəsəbədə çoxdan yaşayan Kirilov adlı bir rusa
həvalə etdilər qatar maşinistliyini. Səbəb də o imiş ki, Kirilov Kiyevdə dəmiryol
texnikumunu qurtarıbmış...
Elə
o gündən dəmiryoldan küsdü. Hətta rayon mərkəzinə gedib avtomobil yolları idarəsində
işə düzəlmək istədi. Amma yaxşı ki, yaxşı insanlar varmış. Təqaüd yaşına bir il
qaldığı üçün az-az ağır yüklü qatarlara çağrılan dəmiryolçuların ağsaqqal
bildiyi Qəzənfər kişi onu fikirli görüb kənara çəkmişdi.
-Nə
olub, a bala?! Niyə fikirlisən? Xəbərim var əhvalatdan. Bir dılqır İvana görə
niyə ürəyini sıxırsan? O texnikom qutarmayıb, sən get, instituta gir! Ode ha,
Rastov Dəmiryol İnstitutu! Hətta bizdə filialı da açılmaq üzrədir...
Ağsaqqala
bir söz deməsə də, aradı, axtardı, araşdırdı, öyrəndi ki, Rastovdakı instituta
sənəd verməyə gecikib, amma Xarkovdakı ali məktəbə hələ bir neçə gün vardı - qəbulun
vaxtını uzatmışdılar.
Ərizə
yazıb, növbəti məzuniyyət götrüdü və dəmiryolçu bileti ilə Xarkova bilet alıb səhəri
gün yola düşdü... (O vaxtlar dəmiryolçuya böyük ehtiram vardı. Buradan
Xarkova hökümətin verdiyi dəmiryol bileti ilə əlavə qəpik-quruş ödəməklə
“plaskart” dedikləri rahat vaqonda getdi.)
***
Rus
dilini istənilən səviyyədə bilməsə də, onun Azərbaycandan gəldiyini nəzərə
alıb, dil bilgisində güzəşt etdilər. Rəhbərliyin verdiyi xasiyyətnamə də qəbul
zamanı kara gəldi. Beləliklə, imtahanlardan uğurla keçib, bir aylıq dərslərdə
iştirak edib, Xarkov institutunun dəmir yolları fakültəsinin qiyabi tələbəsi
kimi geri döndü.
Qış
sessiyasına gedəndə kirayədə qaldığı evin qonşuluğunda yaşayan bir qızla tanış
oldu. Olya adlı bu qız, demiyəsən həmin ali məktəbin dəftərxanasında işləyirmiş.
Az vaxt içərisində Olya ilə dostlaşdılar. Heç gözləmədikləri halda dostluq
sevgiyə çevrildi və Olyanın onun adını məhəbbətlə çağırması oğlanın ürəyinə yağ kimi yayılırdı:
“Ox Kyazim, can Kyazim!”
(Tamam
unutmuşam ki! Hə, onun adı Kazım idi. Babası Kərbalayı Kazımın adını
qoymuşdular doğulanda. Kərbalayı Kazım kişi Kərbaladan dönən kimi iki at satıb
oğlunu Müşlanın yaxınlığındakı Pirçivan 7-illik məktəbinə qoymuşdu. Sonra Sovet
höküməti gəlmiş, Kərbalayı Kazımı sürgün etmiş, mal-dövlətini də müsadirə
etmişdilər. Onda oğlu Süleyman Bakıya getmiş, əvvəlcə o vaxt dedikləri kimi
“peduçiliş”ə, yəni pedoqoji məktəbə girmiş, oranı bitirəndən sonra isə qiyabi
ali məktəbə daxil olub, rayonlarında müəllim işləməyə başlamışdı. Ta ki, 41-45
müharibəsində iştirak edib sağ-salamat geri dönmüş, amma ayağındakı yara
ucubatından gec ailə qurmuşdu. 1950-ci ildə ailə qursa da, allah ona düz səkkiz
il sonra bir züriyyət vermişdi ki, bu haman bizim Kazım, yaxud Olyanın dilincə
desək, Kyazim idi.)
Kazım
institutu bitirəndə artıq onların bir yaşında oğlanları vardı. Atası Süleymanın
adını qoysa da, Olya ona Sulik deyirdi və bu da Kazımı hirsləndirirdi.
-Ay
qız, mənim atamı niyə Sulik-mulik eləyirsən?! Bu Süleyman təkcə bizim adımız
deyil ki?! Cəmi xristiyanların, yəhudilərin, elə müsəlmanların da hörmətlə yad
etdiyi peyğəmbərdir. Sən atanın goru, kişinin adını Sulik-mulik eləmə!
Onda
Olya uğunub gedər, Kazımı daha da hirsləndirmək üçün oğluna bu dəfə Sulik
deyil, Sulik-mulik deyərdi. Beləcə, onlar dalaşar, barışar, öpüşər, sevişər və
sevişməkdən doymazdılar. Özü də nə bəlaydısa, Kazım Olyanı rus qızlarını istəyən
kimi istəmirdi. (Əskərlikdə Sverdlovskda olanda bir neçə rus qızı ilə
görüşmüş-sevişmişdi. Düzdür, onlar da Olya kimi ehtiraslı idilər, kişi üçün,
xüsusən qafqazlılar üçün sino gedirdilər. Amma nədisə, Olyada başqa bir şey
vardı ki, Kazımı ona daha çox bağlamışdı. Hətta qəti qərar vermişdi ki, məktəbi
bitirən kimi Olyanı da oğlu ilə bərabər Vətənə aparacaq, onunla orada evlənib dədə-baba
qaydasıncan toy edəcəkdi.) Əvvala, bu qızın qəribə soyadı vadı: Olya Koç...
İkincisi də, Olya sarışın deyildi, Sofiya Rotaru kimi qapqara saçları vardı. Bu
da onu doğulduğu Müşlan, yeddiillik məktəbi bitirdiyi Pirçivan, hal-hazırda
maşinist işlədiyi Mincivan qızları kimi doğmalaşdırırdı Kazıma.
Hətta
bir dəfə Olya onu Xarkovun yaxınlığındakı kəndlərinə apardı.
Kəndin adı nə olsa yaxşıdır? Kızlan!
Eynən
atası kimi əlini əlinə vurub güldü və dedi, ay qız, Olya, məni qınama, vallah sən
də, kəndin də mənə o qədər doğmasınız ki, heç olmayan kimi. Ay qız, bir bizim kəndlərin
adına bax: Müşlan, Pirçivan, Mincivan və sizin Kızlan! Ay qız, ay Olya, məncə,
bu “Xarkov” sözündəki “k” deyil e, “Qumilyov” sözündəki “q”-dır! Yəni, Qızlan!
Bax, Olya, qız – bizim dildə devoçkadır. Yəni buradakı qızların, sənin kimi
qızıl qızların məkanıdır!
Onlar
uğunub getmiş, bir-birinə sarılaraq o ki var sevişmişdilər.
Və
bir gün Olyanın nənəsi ölmüş, Kazım da dəfndə iştirak edəsi olmuşdu. O, Olya ilə
onların kəndindəki qəbiristana ikinci dəfə gedəndə donub qalmışdı: qəbiristanda
qədim məzarların üstündə qoç fiqurları vardı, eynən Kazımın anasının kəndi
Qaragözdəki Mirzə Haşım qəbiristanında olduğu kimi. Kazım əllərini qoşa tutaraq
salavat çevirmiş, sonra Olyaya baxaraq demişdi:
-Bax,
Olya, bu fiqurlar qoç, yəni baran fiqurlarıdır. Bizim dədə-babamız vaxtilə qəbirlərinin
üstünə belə qoç fiqurları qoyurdular. Nənəmin kəndi Qaragözdə görmüşəm bunu. Ay
qız, sənin familyandakı Koç sözü də, bəlkə Qoçdur, bax həmin bu qoç sözündəndir?..
Vallah, məni qınama, burda nə isə sirli bir iş var ki, mənim, dəmiryolçu
Kazımın buna savadı çatmaz... Allah burada yatanların hamısına rəhmət eləsin.
Amin...
Qəti qərara
gəlmişdi ki, qızla evlənəcək.
Olya
evlənməyə razı idi, amma bir şərtlə: Xarkovda qalacaqlar.
Kazımın
isə ürəyi Azərbaycanda, Bakıda, işlədiyi və yaşadığı dəmiryolçular qəsəbəsi
Mincivanda idi... Onu bu qəsəbə adam eləmiş, tanınan maşinist, nəhayət ali təhsilli
dəmiryolçuya çevirdişdi.
Vətən,
yurd sevgisi bütün sevgilərdən ucaymış. Ayrılıq sürət qatarı kimi bu sevənlərin
arasından ildırım kimi keçdi.
Onlar
ağlaşa-ağlaşa Xarkov dəmiryol vağzalında ayrıldılar...
Düzdür,
sonrakı illərdə Kazım hər dəfə növbəti məzuniyyət vaxtı Xarkova gedir, Olyaya, Suleymana
baş çəkirdi. Amma bir dəfə gedəndə gördü ki, Olya ailə qurub...
Süleymanla
– Sulik-muliklə görüşüb, elə həmin axşam qatarla geri qayıtdı...
***
44
günlük müharibə başlayanda Kazımın oğlu Süleyman müəllim işlədiyi rayondan
atasına zəng edərək könüllü cəbhəyə getdiyini dedi. (Oğlu doğulanda nənəsi İpək
arvad uşağı qucağına almış, “adını Süleyman qoyuram, yaşını allah versin”
demişdi. Onda Kazım istəmişdi bağıra ki, ay nənə, olmaz e, mənim bu adda bir
oğlum var axı!”, amma deyə bilməmişdi. Çünki zahı arvadı da sevinclə
qaynatasınını ağzına baxıb “amin” demiş və Kazımın bağırtısı içində
boğulmuşdu.) Kişinin ürəyi ağzına gəldi. Düzdür, otuz ilə yaxın idi ki,
bütün Qarabağlılar kimi Kazımın ailəsi də qaçqın düşmüşdü yurd-yuvalarından. İllərdir
orda-burda yüz töhmət eşidən bu yurd-yuvasız insanlarçün müharibə bir nicat
yolu idi – bəlkə, bu dəfə ermənini elə erməni qibləsinə uzadıb kəsdilər başını,
torpaqlarını geri qaytardılar... Orda-burda sülənməkdən canları qurtardı...
Amma
oğul da şirindir axı. Ali məktəbi bitirib təyinatla işlədiyi rayonda ev-eşik
sahibi olan oğlu vətən, yurd həsrətinə dözməmiş, könüllü orduya yazılmışdı.
Kazım kişinin oğlu Süleymana, onun silah yoldaşlarına dua etməkdən başqa çarəsi
qalmadı.
İncəvara,
zaman da, məkan da, Allah da, Tanrı da, Türkiyə də, Pakistan da bizim yanımızda
oldu, üstəlik, oğullarımız şir kimi döyüşdülər və 44 gün ərzində baş verən
ildırım sürətli mühüribə bizim qələbəmizlə başa çatdı. Torpaqlarımız azad
edildi. Üç mindən artıq şəhidimiz, neçə min yaralımız vardı ki, onlardan biri də
Süleyman idi. İşlədiyi rayonda məktəb direktoru kimi çalışsa da, müharibənin
ağır günlərində əlinə jurnal alıb sinfə girmək, təbaşirlə yazı taxtasında məsələ-misal
həll etmək, müəllimlərə yol göstərmək onun arına gəlmişdi və atasının votsapına
belə bir mesaj yazaraq könüllü döyüşə getmişdi: “Ata, mən müharibəyə getdim.
Belə ağır vaxtda sinif otaqğında gizlənmək arıma gəldi. Sizi öpürəm. Süleyman.”
...Süleyman
müharibədən tək qolla qayıtdı. Ata-anası onu bir qolu yox görəndə qüssədən
ölüb-dirilsələr də, sonda şükür etdilər ki, heç olmasa, oğlanları sağ
qayıdıb...
Dərd
elə bil qarışqa sürüsüdür, biri gəldimi, hökmən o biri də bürnünü göstərəcək.
Allah dalısından saxlasın.
Kazımın oğlu Süleyman bir müddət özünə gələ bilməsə də, müalicəsi başa
çatan kimi işələdiyi rayona qayıtmış, direktor kimi işinə davam etməyə
başlamışdı. Və Kazım kişi arvadı ilə yarımcan oğlunun (bu ifadə Kazımın
anası İpək qarıya məxsusdur) evlənməsi barədə götür-qoy edirdilər ki, qəfil
gələn bir telefon zəngi kişinin kefini qaçırdı. Olya idi. Zəng vurub dedi ki, bəs
nə bilmisən, Süleyman müharibəyə getdi...
(Bu
yerdə daha bir bir mötərizə açmamız gərəkdir. Elə bizim Vətən Müharibəmiz bitəndən
bir xeyli sonra, 2022-ci ilin fevralında Rusiya-Ukrayna müharibəsi başlamış,
iki ölkənin də çoxlu sayda əsgəri həlak olmuş, Ukraynada şəhərlər, kəndlər
dağılmış, qan su yerinə axmışdı. Olyanın zəngi də bu zaman gəlmişdi.)
Kazım
neçə illər idi oğlu ilə yalnız telefonla əlaqə saxlayır, hal-əhval tuturdu. 44
günlük müharibə başlayandan bu yana isə dərd başını elə qatmışdı ki, Ukrayna
da, Olya da, Birinci Süleyman da az qala
yadından çıxmışdı. (Əlbəttə, Kazımın atası da, anası da, evlənəndən
bir xeyli sonra arvadı da xəbər tutmuşdular ki, onun Ukraynada oğlu var. Sadəcə,
Kazım oğlunun adını dəyişik demişdi – Solomon. Öz aləmində isə adı eyni olan
oğlanlarını nömrələmişdi: Birinci Süleyman, İkinci Süleyman. Əlbəttə, bu
sıralama yaşa görə idi. Çünki Birinci Cüleyman, yaxud Sulik, və yaxud Sulik-mülik
düz beş yaç qardaşından böyük idi.)
Bax,
İpək qarı demişkən, belə bir əlməşik-cəlməşik dövrdə kişi dirəşmişdi ki, mən
Kiyevə getməliyəm. ( Süleyman Kiyevdə tanınmış kompüter mühəndisi idi. Onun
süni intellekt sahəsindəki kəşfləri gəncin Avropa və Amerikada bir sıra tədqiqat
institutları tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş, türkiyəli mütəxəssislərlə
birgə işi isə böyük marağa səbəb olmuş, İstanbulda və Kiyevdə apardıqları birgə
tədqiqatlar nəticədə bəhrəsini vermişdi: artıq Pilotsuz Uçuş Aparatlarının kütləvi
istehsalına başlanılmışdı.)
Ölkədə
PUA-ları idarə edəcək mütəxəssislərin azlığı səbəbindən həmin uçuş aparatlarını
idarə edəcək hərbçilərin yetişdirilməsi üçün Kiyevdən kənarda yerləşən zavodda
yaradılan məktəbdə dərslərə başlayan Süleyman dərsdən sonra sınaq uçuşlarında
birbaşa iştirak edir, düşmən cəbhəsinə zərbələr endirirdi. Bu isə Olyanın
votsapda yazdığı kimi “Süleymanın həyatını riskə atması” demək idi. Dəfələrlə
rusların təyyarələri Süleymangilin zavodunu və zavoddakı təlim mərkəzini hədəfə
almışdı. Hətta bir dəfə Süleyman yüngülcə yaralanmışdı da.
...Kazımın
qərarı qəti idi: Kiyevə gedəcək!
“Ay
bala, qaxıl otu yerində. Deyirlər hər gün urusdar Kiyovu bombalıyır. Ədə, bına
da urus deyəllər e! Heç Hitler qabağında dura bilmədi... Gədənə də yaz, deynən
diliı qoy nənaın dalına, otu otuduğun yerdə... Özün də bu yaşında hara gedəssən?
Bomba düşsə, orda ölsən, səni kim basıracax, ağzıma daşdar-torpaxlar.” – Bunu
İpək arvad demişdi.
...-Mənə
Bakı-Kiyev qatarına bilet verin. Köhnə dəmiryolçuyam mən...
-Orada
vəziyyət yaxşı deyil, bilirsiniz? – kassir şüşənin o üzündən təəccüblə Kazıma
baxdı.
-Bilirəm,
bilirəm!..
-Bir
də ki... Axı birbaşa Kiyevə qatar yoxdur?..
Kazım
hirslə əlini əlinə vurdu:
-Necə
yəni Kiyevə qatar yoxdur? O boyda şəhərə... Bir də mən internetdən xəbər oxudum
axı ki, Bakıdan birbaşa Kiyevə qatar işləyəcək?!
Qonşu
kassadakı kassir, deyəsən daha təcrübəli idi. Götürüb harasa zəng vurdu. Xeyli
danışandan sonra dedi:
-Bəxtinizdən
Bakı-Xarkov qatarının iki vaqonu Kiyevəcən gedir... Amma indi müharibə
olduğundan, bilmirəm, sizi mənzil başına çatdıra biləcəkmi o vaqonlar?..
-Siz
məni Xarkova çatdırın, dalısı ilə işiniz olmasın...
Nəhayət,
biletini alıb rahatladı.
İki
gündən sonra Kiyevə yola düşəcəkdi...
***
...Oğlu
ilə görüşə bilməsə də, telefonla görüntülü danışıb bir az toxtadı.
Axşamı
isə Kiyevdə qaldığı otelə Türkiyənin TRT televiziyasından çəkiliş gəldi və onu
dilə tutub bura gəlmə səbəbi ilə bağlı müsahibə aldılar. (Kiyevə gəldiyi ilk
gün otelin foyesində bir türkiyəli kişi ilə tanış olmuş, başına gələnləri, oğlu
Birinci Süleymanın ruslara qarşı, digər oğlu İkinci Süleymanın ermənilərə qarşı
vuruşmasından fəxrlə söz açmış, axırda qəhərlənərək oğlu ilə hələ görüşə bilməməsini,
onunla yalnız telefonla görüntülü danışa bildiyini demişdi. Sonradan bilmişdi
ki, o adam həmin televiziya kanalının Kiyev təmsilçiliyinin müdiri imiş.)
***
...-Biz
Azərbaycanlılar erməni işğalçılarına özümüz təkbətək qalib gələ bilərdik, amma
ruslar buna imkan vermirdi... Necə ki, indi ukraynalılara adam kimi yaşamağa
mane olur, başlarına bomba tökürlər... Mənim iki oğlum var, ikisinin də adı
Süleymandır... Biri Azərbaycanda ermənilərə qarşı vuruşdu, bir qolunu itirsə də,
torpaqlarımızı azad etdi... O biri Süleyman isə burada – Ukraynada ruslara
qarşı döyüşür...
TRT
kanalının aparıcısı təəccüblə soruşdu:
-Nasıl
ikisinin de ismi Süleyman oluyor?..
-Uzun
hekayətdi... - deyib Kazım öz həyat hekayəsini, Xarkovda oxumasını, Olyaya Koç
adlı ukraynalı qızla tanışlığını, onu sevdiyini, Süleymanın doğulduğunu...
Qızlan qəbiristanında gördüyü qoç heykəllərini, Müşlan - Pirçivan – Mincivan –
Qızlan kəlmələrinin oxşarlığını, Koç sözünün Qoç olduğunu, ukraynalıların, əslində
qıpçaq türkü olduğu barədə sonralar bir kitabdan oxuduğunu, daha nələri, nələri
danışdı...
Üç ölkədə - Azərbaycanda, Ukraynada və Türkiyədə yayımlanan bu veriliş
Kazımı necə məşhurlaşdırmışdısa, qaldığı oteldə ondan pul almır, az qala bir
diplomat kimi qulluğunda dururdular...
Veriliş
gedən günün səhəri Azərbaycandan oğlu Süleyman zəng etdi, sonra Birinci
Süleyman da qoşuldu və ata oğlanları ilə ağlaya-ağlaya danışdı.
...İpək
arvad Kazımın oğlanları barədə görüntülü söhbətini eşidib içini çəkmişdi:
-Şükür,
çox şükür! Deyirdilər, “Süleymana qalmayan dünya”, indi Kazımın oğlanlarına – bizim
Süleymannara qalacax inşallah!..
23.12.2024
– 17.02.2025
Yorumlar
Yorum Gönder