AZAD QARADƏRƏLİ ÖZÜNDƏNMÜŞTƏBEHLİK, yaxud püflənmişlər haqqında (“Sözümüz, bezimiz” silsiləsindən)

 

 

                AZAD QARADƏRƏLİ

 

            ÖZÜNDƏNMÜŞTƏBEHLİK,

            yaxud püflənmişlər haqqında

 

            (“Sözümüz, bezimiz” silsiləsindən)

           

 

            Dilimizdə bəzi kəlmələr var ki, onların türkcəsi ya yoxdur, ya da olub, alınma qarşılığı gələn kimi özümüzünkü unudulub. Məsələn, GEYİM əvəzinə PALTAR, yaxud ƏLBİSƏ sözləri işləndiyi kimi. Birinci bizdə, ikinci Türkiyə türklərində işlənməkdədir. Hətta geyimdən başqa GEYİŞ adlı söz də olub dilimizdə ki, indi ancaq bir söz birləşməsinin ikinci tərəfi kimi qeyri-məhdud dairədə işlənir: YEYİŞİNİ-GEYİŞİNİ bilməyən adam və sair.

            Dilimizdə ÖZÜNDƏNMÜŞTƏBEH adlı deyim də var ki, dədələrimizin, nənələrimizin daha çox işlətdiyi bu söz indi çox az adama məlumdur, nə yazıq ki. Yaxud o sözü bilirlər, amma sərf etmədiyi üçün özlərini bilməməzliyə vururlar. Və o da maraqlıdır ki, özü haqqında çox yüksək fikirdə olanlara deyilən bu təşbeh ən çox ədəbiyyat adamları tərəfindən işlədilir. Daha maraqlı orasıdır ki, özündənmüştəbehlər layiq olmadıqları kürsüdə oturdulan, kimlər tərəfindənsə bilərdəkdən şişirdilən, onların özlərinə də o səviyyənin adamı olduqları inandırılanlardır. Maraqsız tərəfi isə odur ki, bu bədbəxtlər müəyyən mövqeyə çatanadək ağıl əvəzinə sərvət toplamaqla məşqul olurlar ki, o haram qazanc az sonra onların məhvinə səbəb olur.

            Özündənmüştəbehlər haqqında biz tərəfdə daha orijinal kəlmə işlədərdilər: PÜLƏNMİŞLƏR. Yəni şar kimi püflənmişlər. Çox püflənəndə şar necə partlayırsa, bu bədbəxtlər də ya həbsə düşürlər, ya da hansısa ağır xəstəliyə düçar olurlar.

            Ədəbiyyatda da belələri var. Özü də çox. Baxırsan, yadda qalan bir misrası yoxdur, amma xalq şairdir. İki düzəməlli cümləsini göstərə bilməzsən, amma xalq yazıçısı olduğu bəs deyil, hələ Fəxri Xiyabanı da, akademikimiz demişkən, zanit eləyib.

            Və sonda. Bir gəncin kitabı haqqında o qədər “bəh-bəh” eşitdim ki, tapıb oxudum və əlim üzümdə qaldı. O boyda nəsr kitabında bir bədii cümlə tapmadım...

            Adamları püləməyin (püfləməyin). Yazıqdırlar. Səpdiyiniz o “bəh-bəh”lər azot gübrəsindən də qorxuludur...

            Ah özündənmüştəbehlik! Səni heç bitməyəsən! Artıb törəməyəsən!

                                                                                                                          20.05.2025